نظام آراستگی
5S
5S
پیدایش 5S
نظام 5S برای اولین بار بعد از جنگ جهانی دوم در ژاپن شکل گرفت ولی ایده اولیه این سیستم ژاپنی نمی باشد. ژاپنی ها در هنگام بازدید از برخی صنایع آمريکا (همچون کارخانه های مهمات سازی،کبریت سازی، دارو سازی، مواد غذایی و غیره ) با پدیده خانه داری صنعتی (House Keeping) آشنا شدند. ژاپنی ها پس از آشنایی با این مفهوم به این نتیجه رسیدند که برای استفاده از این نظام در ژاپن باید تغییراتی در آن بدهند که با اصول فرهنگی جامعه ژاپنی انطباق داشته باشد از این رو این تغییرات منجر به طراحی نظام 5S گردید که اجرای آن به همه صنایع تعمیم داده شد.
در نهایت مفهوم 5S ابتدا توسط تائیچی اوهنو(Tiichi Oheno) که طراح سیستم تویوتا بوده و شیجئو شینگو(Shingeo Shingo) که یکی از کارمندان شرکت تویوتا که سیستم پوکایوکه را به وجود آورد، به همگان شناسانده شد. این افراد هنگامی که قصد افزایش کیفیت محصولات شرکت تویوتا را داشتند، کار خود را با سیستم 5S شروع کرده و در ادامه روش های نوین تری را آغاز کردند، لذا می توان 5S را پایه و اساس دیگر سیستم های نوین تولیدی چون TPM، TQM، JIT، ISO9000،ISO14000، HACCP و غیره دانست .
5S، نشانگر پنج کلمه ژاپني که با حروف S شروع شده اند و هر يک نشانگر يکي از مراحل پنجگانه پياده سازي سيستم جهت ساماندهي محيط کار مي باشند. اين روش در ايجاد محيطي سازمان يافته، مرتب و پاکيزه، استاندارد و سامان يافته تاکيد دارد .این سیستم با تغییر ذهنی و عملی در درون یک سازمان در جهت پیشرفت آن گام بر می دارد .5S یک رویکرد جهت بهبود کیفیت در سازمانی که آن را به صورت مداوم به کار گیرد، می باشد.
5S
معمولاً از این روش به عنوان روش خانه داری یاد می شود، اما این روش چیزی فراتر از آن بوده زیرا علاوه بر تمیزی در صدد شناسایی و حذف اتلاف های هفت گانه ( انتظار، فعالیت بیش از حد، حرکات زائد، تولید بیش از نیاز، حمل و نقل، موجودی و تولید محصول معیوب) می باشد. سيستم 5S برمفاهيم بسيار ساده و ابتدايي تأکيد کرده و درک آن بسيار آسان است. ولي اجراي اين سيستم از آنجا که نياز به همکاري و مشارکت آحاد کارکنان دارد و محدوده اجراي آن در کل شرکت گسترده شده و حتي فراتر از آن جهت پياده سازي با دشواري هايي رو برو مي باشد. در گذشته 5S بیشتر در مراکز تولیدی و صنعتی کاربرد داشته ولی اکنون شرکت های خدماتی نظیر بانک ها، هتل ها، مراکز خدماتی، مراکز حمل و نقل و شرکت های خدمات کامپیوتری نیز از مزایای آن آگاه شده و آن را به کارگرفته اند.
اجرای 5S همان طور که از نام آن پیدا است، دارای پنج مرحله جهت پیاده سازی می باشد، این مراحل بهتر است به ترتیب اجرا گردد .
• عبارتند ازمرحله اول جداسازی (Seiri) که به معنی تشخيص اقلام، اطلاعات و فضاهاي ضروري يا غيرضروري و نيز عيب يابي می باشد.
برخی از مهمترین مزایا و دستاورد هاي پياده سازي 5S عبارتند از:
• ايجاد يك نظم فراگير و زمينه سازي برقراري انضباط سازماني،
• خلق محیط کاری سازماندهی شده،
• افزایش ايمني ،
• كاهش خستگي و آزردگي رواني ناشي از كار
• خلق یک احساس تعلق سازمانی در بین کارمندان
• زيباسازي محيط كار،
• حذف زمان هایی که فاقد ارزش افزوده بوده جهت افزایش کارایی افراد و تجهیزات،
• بهبود اساسی در بازیابی زمان اسناد،
• کمک به شناخت و حذف اتلاف ها،
• افزایش فضای کاری از طریق حذف مواد اضافه در محل کار،
• بهبود اثر بخشی و کارایی کارمندان
• افزایش ایده های بهبود.
• عدم وجود سیستم ارزیابی مناسب،
• بزرگی محدوده پیاده سازی آن (محدوده ای به بزرگی کل سازمان)،
• نیاز به کنترل و نظارت مستمر جهت موفقیت،
• وابسته بودن به حمایت مدیریت سازمان
• ساده انگاشتن نظام 5S و عدم بررسي عميق آن .
5S در فرهنگ ایرانیان
تمیزی و نظافت ریشه در فرهنگ باستانی ایرانیان دارد و همچنین در دین اسلام از آن به فراوانی یاد شده است، خانه‌تکانی یکی از آیین‌های نوروزی است که مردم بیشتر مناطقی که نوروز را جشن می‌گیرند به آن پایبندند. در این آیین، تمام خانه و وسایل آن در آستانه نوروز گردگیری، شستشو و تمیز می‌شوند و با پوشیدن لباس های نو خود را آماده فرا رسیدن سال نو می نمایند. مردم ایران پس از خانه تکانی وسایل کهنه و قدیمی خود را در مراسمی با نام چهارشنبه سوری آتش می زدند. این عمل موجب مصون ماندن مردم از بیماری های واگیر دار می گردید. رسم افروختن آتش، از زمان‌های کهن در مناطق نوروز متداول شده است. در ایران و بخش‌هایی از افغانستان، این رسم به‌صورت روشن کردن آتش در شب آخرین چهارشنبه سال متداول است. همچنین رسم افروختن آتش در بامداد نوروز بر پشت بام‌ها در میان برخی از زرتشتیان (از جمله در برخی از روستاهای یزد در ایران) مرسوم است.همچنین در دین اسلام نیز سخن ها و اندرزهای زیادی از بزرگان در توصیه به تمیزی و نظافت یاد شده است، و پاکیزگی را نشانه ایمان ذکر کرده اند، مواردی از قبیل اینکه بزرگان دینی توصیه هایی بر تمیزی صورت و موی سر و لباس مسلمین فرموده اند. رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم می فرماید فضای جلو خانه خود را، جارو بزنید و تمیز کنید« اکنسوا افنیتکم » (مکارم الاخلاق، ص 145). همچنین رسول خدا صلی اللّه علیه وآله وسلّم می فرماید خدای تعالی خوشبو است و بوی خوش را دوست دارد، پاکیزه است و پاکیزگی را دوست دارد، بنابر این آستانه خانه هایتان را پاکیزه نگهدارید(نهج الفصاحه، ص 437)، حضرت رسول اکرم(ص) به پاکيزگى علاقه فراوان داشت و در نظافت بدن و لباس بى نظير بود، موى سرش را با برگ سدر ميشست و شانه ميکرد و خود را با مشک و عنبر خوشبو مينمود، روزانه چند بار، مخصوصاً شبها پيش از خواب و پس از بيدارى، دندانهايش را با دقّت مسواک مي کرد، جامه سفيدش هميشه تميز بود، پيش از صرف غذا و بعد از آن دست و دهانش را مي شست، خانه اش با همه سادگى و بى تجمّلى هميشه پاکيزه بود، تأکيد مي نمود که زباله ها را به هنگام روز بيرون ببرند و تا شب به جاى خود نماند. به ياران و پيروان خود تأکيد مي نمود که سر و صورت و جامه و خانه هايشان را تميز نگهدارند(نهج الفصاحه). امیرالمؤمنین علی علیه السلام می فرماید پاکیزگی و نظافت نیمی از ایمان است«الطّهر نصف الایمان» (دعائم الاسلام، ج1، ص 100). امام صادق علیه السلام می فرمایند کسی که دست خود را پیش از شروع غذا و پس از آن بشوید، دوران زندگی را با رفاه و وسعت خواهد گذرانید و از بیماریها و ابتلائات جسمی هم محفوظ خواهند ماند «من غسل یده قبل الطّعام و بعده عاش فی سعة و عوفی من بلوی فی جسده» (وسائل، ج 16، ص572). از آنجا که این سیستم هم ریشه در باورهای سنتی دارد و هم ریشه در باورهای دینی ایرانیان دارد، همین امر را می توان تکیه گاهی برای پیاده سازی این سیستم در کشور عزیزمان ایران دانست.
