چرخه بهره وری

Productivity Cycle


diagnosis-banner

Organisational Diagnosis
Productivity Management System




    بهره وری معیاری برای ارزیابی عملکرد نظامها و تعیین میزان موفقیت یا ناکامی در رسیدن به اهداف نظام با توجه به مصرف منابع است. اگر چه امروزه مفهوم آن فراتر از یک معیار کمی مطرح شده است، اما از اهمیت اندازه گیری کمی بهره وری کاسته نشده و به عنوان مهمترین شاخص در ارزیابی عملکرد، دارای کاربرد وسیعی است. بهره وری شاخصی است که با استفاده از آن می توان پیوند میان مهارتها و انگیزه، منابع انسانی، تکنولوژی، مواد اولیه، سرمایه، مدیریت و شرایط محیطی را تحلیل و بررسی کرد.
    افزایش بهره وری در سطح ملی موجب بالا رفتن سطح زندگی مردم، کاهش تورم و ایجاد توان رقابت ملی در بازارهای جهانی می شود. افزایش بهره وری ملی برآیند افزایش بهره وری در سازمانها، موسسات و بنگاههای اقتصادی است و سطح آن را می توان به عنوان معیاری برای سنجش پیشرفت و توسعه یک کشور در مقایسه با سایر کشورها در نظر گرفت.
    در سطح سازمانها و موسسات نیز بهره وری محور اصلی رقابت و میزان کیفیت ترکیب مناسب عوامل تولید برای ایجاد ارزش بیشتر است. لذا اندازه گیری بهره وری از دو بعد می تواند مورد استفاده واقع شود. نخست نشان دادن روند تغییرات شاخصهای بهره وری طی ادوار زمانی برای یک موسسه، که سازمانها را برای تحلیل علل کاهش یا افزایش بهره وری در زمینه های اندازه گیری کمک می کند، و دوم مقایسه بهره وری بین سازمانها و موسسات دیگر به منظور یافتن موقعیت نسبی است که می تواند برای برنامه ریزیهای آینده در مورد محصول، فرآیند، بازار و غیره در محیطی رقابتی ابزاری بسیار سودمند باشد.

    چرخه بهره وری:

      در سایبرنتیک (علم ارتباطات و کنترل) چهار اصل جاری است. نخست آنکه سیستم باید توان احساس و درک محیط خود و جذب اطلاعات از آن را دارا باشد؛ دوم آنکه سیستم باید قادر به برقراری ارتباط بین این اطلاعات باشد؛ سوم آنکه سیستم باید قدرت آگاهی از انحرافات را داشته باشد و در نهایت باید توانایی عملیات اصلاحی برای رفع مشکلات را دارا باشد. هرگاه این چهار اصل برقرار شود، رابطه ای بین سیستم و محیط آن ایجاد شده و سیستم "خود تنظیم" می گردد و در مقابل وقایع، نوعی هوشمندی از خود بروز می دهد، اما این هوشمندی تابع استانداردها و معیارهایی است که از قبل برای عملیات تعیین گردیده است و هرگاه این معیارها اثربخشی خود را در شرایطی از دست بدهند، هوشمندی سیستم نیز افول می کند حفظ چنین هوشمندی ای وظیفه مدیریت است و این وظایف در سه عمل زیر جلوه گر می شود:
      1. شناسایی مسائل واقعی و بالقوه، شامل فرصتها و تهدیدات
      2. تصمیم گیری: اتخاذ تصمیم نسبت به آنچه که باید انجام شود و انجام دادن آن توسط خود شخص یا توسط دیگران
      3. حفظ و بهبود عملکرد تحت شرایط متغیر و نامتغیر
      فعالیت هایی که در خصوص بهره وری در سطح سازمانها و شرکتها صورت می گیرد می بایست هوشمند باشند به این معنی که بر اساس یک برنامه خاص مفاهیمی روشن دنبال شود که این اقدامات را می توان چرخه بهبود بهره وری نام نهاد. برای بهبود بهره وری در سازمان بر اساس این چرخه در هر مقطع از زمان یکی از مراحل چهارگانه زیر کاربرد دارد.
      • مرحله اندازه گیری بهره وری
      • مرحله ارزیابی بهره وری
      • مرحله برنامه ریزی بهره وری
      • مرحله بهبود بهره وری
      در ابتدا سازمانها می بایست بهره وری را با اندازه گیری آغاز نمایند و هنگامی که سطوح مختلف بهره وری در سازمان اندازه گیری شد آن را با توجه به اهداف، مورد ارزیابی قرار دهند. بر مبنای این ارزیابی اهداف جزیی در بخش های مختلف به صورت دراز مدت یا کوتاه مدت تعیین گردد و برای نیل به آن، بهبود بهره وری و برنامه ریزی جهت دستیابی به اهداف مورد توجه قرار گیرد. چرخه مذکور در اقدام نهایی به اندازه گیری بهره وری در دوره بعد پرداخته و به پویایی سازمان منجر می گردد. نکته حائز اهمیت در این چرخه، تاکید بر بهره وری به عنوان برنامه ای همیشگی است. به این معنی که بهره وری یک برنامه یا یک پروژه نیست که تنها برای یک بار انجام شود بلکه ماهیتی فرآیندی داشته و به صورت مستمر و مداوم مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار می گیرد.
      به طور کلی چرخه بهره وری به شکل زیر است:
    Productivity Cycle

    چرخه بهره وری
    Productivity Cycle



      • مرحله اندازه گیری:
        اندازه گیری بهره وری در واقع تهیه و توسعه اطلاعات و اطمینان از بهبود روند بهره وری و به تبع آن بهبود روند رشد تولید کالا و خدمات در سطح کلی و بخشی است. به عبارت دیگر هدف از اندازه گیری بهره وری، توسعه توان اقتصادی برای ایجاد یا شناخت و کاربرد اطلاعات در بهره برداری بهینه از منابع در ابعاد مختلف است.
        در اندازه گیری بهره وری ، سطح بهره وری و تغییرات آن طی زمان نمایان می شود، هنگامی که یک سری از شاخص های بهره وری محاسبه می شوند، نشان می دهند که بهره وری دوره ای به دوره دیگر افزایش یافته و یا خیر. به این مفهوم که علیرغم داشتن اقتصادی رو به رشد آیا یک تولید کننده در فعالیت های خود رو به بهبود یا افول است. بنابراین افزایش ستانده ها نتیجه قطعی و حتمی افزایش بهره وری نبوده و می تواند ناشی از افزایش تعداد تولید، قیمت فروش یا تغییرات در قوانین باشد که به طور قطع تاثیری در بهره وری نداشته و می تواند سود را نیز تحت تاثیر خود قراردهد.
        اندازه گیری بهره وری ابزاری سودمند برای تجزیه و تحلیل تغییرات عملکرد بهره وری در طول زمان و علل آن است. یک تولید کننده با اندازه گیری بهره وری خواهد فهمید که در کدام بخش بهره وری در حال کاهش یا افزایش است و یک کشور به همین وسیله می تواند تغییرات بخشها و صنایع مختلف را با یکدیگر مقایسه نماید. استفاده از بهره وری به عنوان یک استاندارد برای محاسبه کارایی مفید بوده و می تواند تلاش های تخصیص بهینه و مطلوب منابع را هدایت کند. بدین ترتیب بهره وری می تواند به عنوان یک متغیر در پیش بینی های کلی و برنامه ریزی عمل کند. برای مثال: کل ستانده ها در آینده را می توان با طراحی رشد نیروی کار و بهره وری آن پیش بینی و برآورد نمود.
        محاسبه و اندازه گیری بهره وری در سطح یک شرکت و حتی در سطح ملی می تواند اطلاعات مفیدی به منظور برنامه ریزی و پیش بینی برای مدیران و تحلیلگران فراهم کند. لیکن لازم است جهت بررسی وضعیت شرکت ملاک یا معیاری جهت مقایسه وجود داشته باشد تا بدین وسیله بتوان موقعیت خود را در بین کشورها و یا شرکت های مشابه و رقیب مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرارداد. درنتیجه مقایسه بهره وری در سطح بین المللی و بین شرکتهای مختلف، به کشورها و موسسات کمک می کند تا از تجارب دیگران استفاده کرده و به بهبود سطح بهره وری خود بپردازند.
      • مرحله ارزیابی و تحلیل بهره وری:
        با اندازه گیری بهره وری اعداد و ارقام بدست می آید که نیاز به تجزیه و تحلیل دارند. در این مرحله، برای بررسی میزان فاصله وضعیت موجود با اهداف از پیش تعیین شده نیاز به شاخص هایی است که به کمک آنها نتایج بدست آمده را مورد مقایسه قرارداده و نتایج حاصل را تحلیل نمود. بنابراین صرف اندازه گیری بهره وری کافی نبوده و باید با مقایسه تحلیلی آن به میزان و علل انحرافات ایجاد شده دست یابیم.
      • مرحله برنامه ریزی بهره وری:
        با اندازه گیری بهره وری اعداد و ارقام بدست می آید که نیاز به تجزیه و تحلیل دارند. در این مرحله، برای بررسی میزان فاصله وضعیت موجود با اهداف از پیش تعیین شده نیاز به شاخص هایی است که به کمک آنها نتایج بدست آمده را مورد مقایسه قرارداده و نتایج حاصل را تحلیل نمود. بنابراین صرف اندازه گیری بهره وری کافی نبوده و باید با مقایسه تحلیلی آن به میزان و علل انحرافات ایجاد شده دست تعاریف زیادی برای کلمه برنامه ریزی وجود دارد لیکن آقای «سومانژ»، تعریف جامع برنامه ریزی بهره وری را چنین ارائه نموده است که برنامه ریزی بهره وری، مربوط به تعیین و تنظیم اهداف بهره وری در سطح کلی یا جزئی می شود به طوری که این سطوح و اهداف مربوط به آن می توانند به عنوان نشان و شاخص جهت مقایسه در مرحله ارزیابی و در مرحله بهبود بهره وری در جهت ترسیم استراتژی های افزایش بهره وری مورد استفاده قرار گیرند.
        به این ترتیب شرکتها و سازمانها با توجه به اهداف خود از اجرای استراتژیهای بهره وری می توانند به وضعیت مورد نظر در بازارها، سود برنامه ریزی شده، نرخ بازده سرمایه مورد انتظار و سایر اهداف بخشی دست یابند.
        همان طور که ذکر گردید ، مرحله سوم چرخه بهره وری، مرحله برنامه ریزی بهره وری است که در آن اهداف بهره وری در دوره بعدی تعیین و مشخص می شوند.
      • مرحله اجرا و بهبود بهره وری:
        مرحله اجرای برنامه های بهبود، عملیاتی نمودن کلیه برنامه ها و اهداف بهبود می باشد، که این مرحله به اجرای برنامه هایی جهت بهبود بهره وری اختصاص دارد. به عبارت دیگر ابتدا سطوح بهره وری برای دوره بعدی تعیین می شود و سپس برنامه ریزی اجرای بهبود بهره وری و نیل به سطوح تعیین شده آغاز می گردد.
        این مقاله توسط گروه آموزشی نشرعلم تدوین شده است و انتشار مجدد آن با ذکر nashrelm.com بلامانع است.
        لطفا نظرات و انتقادات خود را برای ما ارسال فرمایید